/ natur / "Hjorten har flytta seg over fjella, men han har ikkje gjort heilt austlending av seg av den grunn."

Peder Skjelten

Elgen var konge i dei austlandske skogane, men bestanden ligg no nede med knekt rygg fleire stader. Også rypene er det blitt færre av, på same tid som ein framand frå vest er blitt eit meir populært jaktmål austafjells.

Ein tidleg septembermorgon i eit dalføre på fylkesgrensa mellom Buskerud og Telemark, traskar Roger Reinslo med geværet på ryggen. Det er vått og rått, men skodda er i ferd med å lette. I det seige myrterrenget har elgen trivest i fleire tusenår, men som elles på Austlandet er bestanden sterkt redusert dei siste åra. I staden har ein vestlending vandra inn i skogane på Austlandet og til jaktterrenget til Reinslo.

– Hjorten var her for 20 år sidan også, men no har han teke over skogen. Den gongen rekna vi han for å vere eit skadedyr som skremde vekk elgen, og vi ønskte å skyte ned alle dei som kom hit.

Likevel kom det stadig fleire hjortar, samtidig som det blei færre elgar, i det austlandske landskapet.

– Nokre stader blei det ein fast hjortestamme, som held seg der sommar og vinter, i staden for å trekkje slik han gjer på Vestlandet. Vi har byrja å forvalte bestanden betre no, og skyt meir hjort enn elg. Det er blitt ein sunn stamme av store, fine dyr, fortel Reinslo.

Han meiner elgbestanden i området no ligg nede med knekt rygg.

Hjort felt i område der arten tidlegare blei rekna som skadedyr som skremde vekk elgen. Foto: Roger Reinslo / NPK

Ny konge i skogen

På same tid har også rypejakta, som tidlegare blei kalla «folkejakta» i Noreg, opplevd tilbakegang i Sør-Noreg. Jakta på ryper har fleire år vore stengd sør for Trøndelag. Talet på felte ryper og rypejegerar, har sokke. Til saman blei det skote 119.160 ryper i Noreg i jaktåret 2023-2024, ifølgje Statistisk sentralbyrå. Det var det dårlegaste rypeåret sidan SSB byrje føre slik statistikk i 1971–1972.

Med nedgang i rypejakt og elgbestand, kan hjortejakta bli den nye «folkejakta» vår. Det er rundt 10.000 fleire storviltjegerar som jaktar hjort enn for ti år sidan. I førre jaktår blei det skote over 54.200 hjortar i Norge, noko som er meir enn dobbelt så mange som felte elgar.

Roger Reinslo jobbar til dagleg som friluftsrettleiar i Norges Jeger- og Fiskerforbund (NJFF) i Buskerud. Han har kontakt med andre jegerar i fylket og landet elles, og fortel at det er om lag seks år sidan dei byrja skyte meir hjort enn elg i Tinn i Telemark, like vest for Buskerud.

I dalen Reinslo kikar ut over, kunne dei for ti år sidan drive ut både elg og hjort.

– Det kunne kome ut like mykje hjort og elg samtidig. Det raste ut med vilt, mimrar han.

Klimavinnar

Hjorten var tidlegare sterkt knytt til Vestlandet, men er no til stades i dei fleste kommunane sør for Saltfjellet. Seniorforskar Vebjørn Veiberg ved Norsk institutt for naturforsking (NINA) fortel til Nynorsk pressekontor at 80 prosent av felt hjort blir skote i fylka Rogaland, Vestland og Møre og Romsdal, ti prosent i Trøndelag og dei resterande ti prosentane blir felte i resten av landet.

– Hjorten breier seg stadig til nye område, som gjer at fleire kan jakte på han. Mellom anna Innlandet, Buskerud, Telemark, Vestfold og Agder har fått meir hjort dei siste åra, seier Veiberg.

Det er fleire årsaker til at hjorten har spreidd seg, men klimaendringane speler ei stor rolle.

Hjorten er betre tilpassa eit varmare klima enn elgen. Sistnemnde likar seg best i kalde, nordlege barskogmiljø, medan hjorten – med eit sørleg opphav – har ein breiare toleranse for temperatursvingingar. Når vintrane våre blir mildare, får hjorten betre levevilkår i område som tidlegare var kalde og fulle av snø og is.

Elgen derimot, slit med auka temperaturar og det store dyret kan få varmestress når gradestokken går over 15 grader.

Regulere med jakt

På sikt må vi finne oss i at det blir færre elgar i Sør-Noreg i takt med at klimaet endrar seg, meiner Veiberg. Men hovudårsaka til at det blir meir hjort, er at vi tillét at det blir slik.

– Jaktuttaket er den viktigaste faktoren for utviklinga i hjorteviltbestandane våre. Når bestandane aukar kjem dette av at det blir felt færre dyr enn det som kjem til. Men situasjonen varierer i ulike område. Innan ein landsdel kan eksempelvis enkeltkommunar vise til stor bestandsvekst medan andre har tilbakegang. Det gjeld for både elg og hjort.

Men det er ikkje alle stader der dei har byrja med hjortejakt at dei lukkast.

– Når hjorten flyttar inn i det som tidlegare var tradisjonelle elgområde, er det typiske at han primært blir felt som bifangst under elgjakta. Dette er derimot langt frå den mest effektive måten å drive hjortejakt på. Slik er det også når ein jaktar på andre viltartar. Ein må tilpasse måten ein jaktar på til dyret ein jaktar etter.

Roger Reinslo meiner hjorten har kome til Austlandet for godt og vil spreie seg over endå større område. Her med ein medaljebukk han har skote. Foto: Peder Skjelten / NPK

Sameksistens

Roger Reinslo trur hjorten har kome til Austlandet for godt, og vil spreie seg over større område i åra som kjem. Elgbestanden må det gjerast ein innsats for å auke, meiner han.

– Det er håp for elgen, men vil krevje tid. Elgbestanden er langt nede. Den blir stressa av varmen. Når våren kjem tidlegare, som han har byrja å gjere, er mykje av beitet ete opp når elgkalvane blir fødde.

Reinslo har tru på dei to artane kan leve godt saman.

– Men då må vi heile tida vere medvitne på forvalting. Då spesielt mot storbukkar av hjort, og kanskje sette ei grense på mengda takkar, og heller skyte kalv og unge dyr.

Hjorten har flytta seg over fjella, men han har ikkje gjort heilt austlending av seg av den grunn, meiner Reinslo.

– Vi ser jo at han trivst best i brattsidene av dalane her i Telemark og Buskerud, og det er nok fordi han er vestlending.

(©NPK)